چوبک و اندیشة وجودی (تحلیل داستان «انتری که لوتی‌اش مرده بود» در پرتو فلسفۀ اگزیستانسیالیسم)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هرمزگان

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هرمزگان

چکیده

در این نوشتار برخی از مؤلفه­های اگزیستانسیالیسم همانند حذف واجب­الوجود از مناسبات اجتماعی و فردی، وانهادگی، تنهایی و دلهره را در یکی از موفق‌ترین داستان‌های چوبک به نام «انتری که لوتی­اش مرده­بود» مورد بررسی قرار داده­ایم؛ نتایج حاصل از دریافت و تشریح این اثر حاکی است که داستان به‌شدت تحت تأثیر فلسفۀ اگزیستانسیالیسم قراردارد؛ داستان با بیانی سمبولیک به دغدغه­های وجودی انسان محصور در دنیای درهم‌شکستۀ معاصر می‌پردازد و به رنج‌های بی­پایان این موجود وانهاده در عرصۀ هستی اشاره می­کند. مخمل نماد و نمایندۀ انسان معاصر است که برای برون‌رفت از بحران‌های دنیای مدرن و بحران ذوب‌شدن در مفاهیم و مقولات کلی تلاش می­کند و با جداشدن از پایگاه معنوی نیرومند خود، به عنوان بزرگ‌ترین عنصر ارزشگذار، به امید بازیابی تفرد و قرارگرفتن در جایگاه عامل ایجاد ارزش­های مستقل پیش می­رود. اما واقعیت‌های موجود، امکان توجه به ساحت آینده را از او سلب می­کند و او درنهایت به دلیل عقبگرد به گذشتۀ تاریک، به بن­بستی نفوذناپذیر برخورد می­کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Existentialism in Sādeq Chubak’s “The Baboon Whose Buffoon Was Dead”

نویسندگان [English]

  • a a 1
  • a a 2
چکیده [English]

This article investigates a few basic concepts of Existentialism such as excluding existentia necessaria or necessary being from social and individual relations, detachment, loneliness, and anxiety in one of the most successful prose works of Sādeq Chubak, “The Baboon Whose Buffoon was Dead”. Fidings of the research demonstrate that the story is highly influenced by these concepts, and through employing a symbolic language, it deals with the existential obsessions of the people whose world is nothing but a process of destruction. The protagonist can be seen as the representative of contemporary man who does his best not to be drowned and preserve some principles and values that might be a release from this catastrophic situation, but in this attempt he neglects the positive function of future and his life turns out to be no more than a deadlock.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Existentialism
  • Chubak
  • Sartre
  • absurdity
  • anxiety
قرآن­کریم (1375)، ترجمة الهی قمشه­ای، تهران: رشیدی.
احمدی، بابک (1381)، هایدگر و تاریخ هستی، تهران: مرکز.
استراترن، پل (1379)، آشنایی باسارتر، ترجمة زهرا آین، تهران: مرکز.
الهی، صدرالدین (1380)، «از خاطرات ادبی خانلری دربارۀ چوبک»، علی دهباشی، یادنامۀ صادق چوبک، تهران: ثالث.
باباسالار، علی‌اصغر (1385)، «صادق چوبک و نقد آثار وی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، شمارۀ 177، صص 151-133.
باتلر، جودیت (1381)، ژان پل سارتر، ترجمة خشایار دیهیمی، تهران: ماهی.
بارت، ویلیام (1354)، اگزیستانسیالیسم چیست؟، ترجمة منصور مشکین‌پوش، تهران: آگاه.
براهنی، رضا (1370)، قصه‌نویسی، تهران: البرز.
بوبر، مارتین(1380)، کسوف خدا: مطالعاتی درباب رابطۀ دین و فلسفه، ترجمة عباس کاشف و ابوتراب سهراب، تهران: فروزان.
بیمل، والتر (1381)، بررسیروشنگرانۀاندیشه­هایهایدگر، ترجمة بیژن عبدالکریمی، تهران: سروش.
جمالی، حیدر (1377)، «صادق چوبک، مظهر ناتورالیستی در داستان‌نویسی فارسی»، کیهان فرهنگی، شمارۀ 145، صص 65-63.
چوبک، صادق (1352)، انتری که لوتی‌اش مرده بود، تهران:کتاب‌های لک لک، وابسته به جاویدان.
حسن‌پور آلاشتی، حسین و امن‌خانی، عیسی (1386)، «اگزیستانسیالیسم و نقد ادبی»، پژوهش‌های ادبی، سال4، شمارۀ 17، صص 34-9.
حسن‌زاده میرعلی، عبدالله (1383)، «تحلیل انتقادی ناتورالیسم در آثار برجستۀ داستان‌نویسان معاصر ایران با تأکید بر آثار هدایت، چوبک، صادقی، ساعدی، دانشور»، رسالۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
خطاط، نسرین‌دخت و امن‌خانی، عیسی (1387)، «ادبیات و فلسفۀ وجودی»، پژوهش­های زبان خارجی، شمارۀ 45، صص 64-47.
خردمند، مریم و نظرنژاد، نرگس(1392)، «موقعیت­های مرزی در فلسفه­های اگزیستانس و نهج‌البلاغه»، آفاق حکمت، دورة دوم، شمارة 5، صص74-51.
خندان، علی‌اصغر (1391)،  «کارل یاسپرس و نگاه وجودی به علیت»، دوفصلنامۀپژوهش‌هایهستی‌شناختی، سال اول، شمارۀ 2 صص 117-95.
دستغیب، عبدالعلی (1380)، «داستان‌نویسی صادق چوبک»، علی دهباشی، یادنامۀ صادق چوبک، تهران: ثالث.
دهباشی، علی (1380)، یاد صادق چوبک، تهران: ثالث.
سارتر، ژان پل (1345)، شیطان و خدا، ترجمة ابوالحسن نجفی، تهران: نیل.
ــــــــــــــــ (1382)، دیوار، ترجمة صادق هدایت، تهران: آزادمهر
ــــــــــــــــ (1391)، اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر، ترجمة مصطفی رحیمی، تهران: نیلوفر.
سیدحسینی، رضا (1376)، مکتب­های ادبی، تهران: نگاه.
شریعتی، علی (1357)، اگزیستانسیالیسم، علم و اسکولاستیک جدید، قم: عمار.
عبدالکریمی، بیژن (1390)، اگزیستانسیالیسم، دین، اخلاق، تهران: علم.
علوی‌تبار، هدایت (1385)، «ناسازگاری­های خدا از دیدگاه مرلوپونتی و نقد آن»، نامۀ فلسفی، شمارۀ دوم، صص32-21. 
عمادی، روزبه (1391)، «دربارة صادق چوبک»، فرهنگ عمومی، شمارة نهم، صص 200-195.
فوجئی، موریو (1380)، «ارزشیابی انتری که لوتی‌اش مرده بود»، علی دهباشی، یادنامۀ صادق چوبک، تهران: ثالث.
قربان صباغ، محمودرضا (1390)، «فراتراز تمثیل: بررسی مفهوم ایدئولوژی در انتری که لوتی‌اش مرده بود»، فصلنامة مطالعات زبان و ترجمه، شمارة چهارم، صص14-2.
قوام، ابوالقاسم و واعظ‌زاده، عباس (1387)، «نگاهی اگزیستانسیالیستی به بخش‌هایی از شاهنامه»، فصلنامة تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، سال پنجم، شمارة 18، صص 94-73.
کاپلستون، فردریک چارلز (1361)، فلسفۀ معاصر: بررسی­هایی در پوزیتیویسم منطقی و اگزیستانسیالیسم، ترجمة علی‌اصغر حلبی، تهران: زوار.
کرکگارد، سورن (1380)، ترس و لرز، برگردان عبدالکریم رشیدیان، تهران: نی.
کلنبرگ، جیمز (1384)، کرکگور و نیچه، ترجمة ابوتراب سهراب و الهام عطاردی، تهران: نگاه.
گودرزی لمراسکی، حسن(1392)، «اگزیستانسیالیسم در شعر یوسف الخال»، ادب عربی، دورة پنجم، شمارة 2، صص191-175.
ماتیوز، اریک (1378)، فلسفه فرانسه در قرن بیستم، ترجمۀ محسن حکیمی. تهران: ققنوس.
مجیدی، علی‌رضا (1386)، «پروند­ه­ای برای نوستالژی»، روزنامةابتکار، نسخة شمارة 955، صص 15-16.
محمودی، حسن(1382)، نقد و تحلیل گزیده داستان‌های صادق چوبک، تهران: نشر روزگار.
مردوک، آیریس (1353)، نقد و بررسی رمان‌های ژان پل سارتر، ترجمة م. ح. عباس‌پور تمیجانی، تهران: مروارید.
مردیها، مرتضی (1386)، «فمینیسم و فلسفۀ اگزیستانسیالیسم»، مطالعات زنان، سال پنجم، شمارۀ 2، صص 87-73.
مک کواری، جان (1377)، فلسفۀ وجودی، ترجمة محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: هرمس.
مگی، بریان (1372)، فلاسفۀ بزرگ، برگردان عزت‌الله فولادوند، تهران: خوارزمی.
ملکیان، مصطفی (1375)، اگزیستانسیالیسم،فلسفۀعصیانو شورش، قم: به کوشش سیدمحمدرضا غیاثی کرمانی.
موسوی، سیدکاظم و همایون، فاطمه (1388)، «اگزیستانسیالیسم هدایت و بن بست نوستالژی در سگ ولگرد»، ادب پژوهی، شماره دهم، صص156- 137.
میرصادقی، جمال (1376)، ادبیات داستانی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی ماهور.
میرعابدینی، حسن (1380)، صدسال داستان‌نویسی در ایران، 2ج، تهران: چشمه.
نوالی، محمود (1386)، فلسفه­های اگزیستانس و اگزیستانسیالیسم تطبیقی، تبریز: دانشگاه تبریز.
نیچه، فردریش (1377)، حکمت شادان، ترجمة جمال آل‌احمد، سعید کامران و حامد فولادوند، تهران: جامی.
ــــــــــــــــ (1385)، چنین گفت زرتشت، ترجمة داریوش آشوری، تهران: آگاه.
ــــــــــــــــ (1387)، ارادۀ معطوف به قدرت، ترجمۀ محمدباقر هوشیار، تهران: فرزان.
هایدگر، مارتین (1386)، وجودوزمان، ترجمة محمود نوالی، تبریز: مؤسسة تحقیقاتی علوم اسلامی انسانی دانشگاه.
هدایت، صادق (1342)، سگ ولگرد، تهران: امیرکبیر.
یاسپرس، کارل (1390)، زندگینامۀفلسفیمن،ترجمة عزت‌الله فولادوند، تهران: هرمس.