طبقه‌بندی ساختاری گونه‌های شعر کوتاه معاصر

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی کرمانشاه

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی‌کرمانشاه

چکیده

کوتاه‌سرایی از جریان‌های مهم ادبی دنیای معاصر است. این جریان در غرب، تحت تأثیر هایکوی ژاپنی و جنبش کمینه‌گرایی شکل گرفت و به عنوان ژانر ادبی هایکوسرایی شهرت یافت، اما در شعر فارسی با پیشینه‌ای کهن و متفاوت، محدود به یک ساختار و گونه نیست و گونه‌های فراوانی را در بر می‌گیرد. در ادبیات ما پیشینه مکتوب و موجود کوتاه‌سرایی به گاهان می‌رسد، که هر بند آن‌ برای خود ساختاری کامل و مستقل دارد. از مانویان و دورۀ ساسانیان و سده‌های نخستین هجری نیز شواهدی از کوتاه‌سرایی باقی مانده‌است. به سبب همین پیشینه و گستردگی کوتاه‌سرایی، در توصیف و تعریف و طبقه‌بندی گونه‌های آن سازگاری دیده نمی­شود. در این پژوهش دیدگاه‌های گوناگون دربارۀ شعر کوتاه بررسی می­شود. سپس با توجه به ویژگی‌ها و پیشینه، این طبقه‌بندی برای گونه‌های مختلف کوتاه‌سرایی پیشنهاد می­شود: گروه نخست: گونه‌هایی با برخورداری از پیشینۀ سنتی چون: مفرد، دوبیتی، رباعی و قطعۀ کوتاه. گروه دوم: گونه­های نو و بدون­پیشینه چون؛ نوخسروانی و سه‌گانی. گروه سوم: فرم‌های آزاد چون: طرح، فرانو.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Structural Classification of Contemporary Short Poems

نویسندگان [English]

  • a a 1
  • a a 2
چکیده [English]

Concise Writing is an important style in contemporary literature. In Western countries, this trend originated from haiku and minimalism, but in Persian poetry it has a long history and various forms. The earliest form can be seen in Gāhān in which each stanza stands by itself. A number of short poems can be traced in Manichean and Sassanid periods as well as in early centuries after Hijrah. This long history and great variety has made it difficult to classify the short poems. This article through explaining different point of views on short poems, introduces a kind of classification that falls into three groups: First, those poems like closed couplet, tetrastich, quatrain, and fragment; Second, the unprecedented poems such as now-khosravāni and seh-gāni; and Third, the poems in free forms like sketches and the unconventionals.

کلیدواژه‌ها [English]

  • contemporary poetry
  • genre
  • short poem
  • form
  • Structure
ابتهاج، هوشنگ (1371)، سیب اتفاقی است که می‌افتد (مجموعه اشعار)، به کوشش ضیاءالدین خالقی، تهران: لک‌لک.
ــــــــــــــ (1388)، یادگار خون سرو، تهران: سخن.
اخوان‌ثالث، مهدی (1356)، ارغنون، تهران: مروارید.
ــــــــــــــ (1371)، تو را ای کهن بوم و بر دوست دارم، تهران: مروارید.
ــــــــــــــ (1374)، سه کتاب (دوزخ، اما سرد)، تهران: زمستان.
اکسیر، اکبر (1387)، بفرمایید بنشینید صندلی عزیز، تهران: مروارید.
ــــــــــــــ (1393)، شعر من فرزند خلف نیماست، اعتماد، شمارۀ 3119، شنبه 8 آذر.
امین‌پور، قیصر (1363)، در کوچۀ آفتاب، تهران: حوزۀ هنری.
اوجی، منصور (1392)، گزینه اشعار منصور اوجی (به انتخاب شاعر)، تهران: مروارید.
آتشی، منوچهر، (1383)، آواز خاک، تهران: نگاه.
برزگر، امین (1371)، سیب اتفاقی است که می‌افتد (مجموعه اشعار)، به کوشش ضیاءالدین خالقی، تهران: لک‌لک.
بیهقی، ابوالفضل (1383)، تاریخ بیهقی، به کوشش خلیل خطیب‌رهبر، جلد دوم، تهران: مهتاب.
حسینی، سید‌حسن (1368)، رباعی امروز، به کوشش محمدرضا عبدالملکیان، تهران: برگ.
زبردست، ایرج (1389)، باران که بیاید همه عاشق هستند، تهران: روشن‌مهر.
شاپور، پرویز (1384)، پایین آمدن گربه از درخت، تهران: مروارید.
شاملو، احمد و ع. پاشایی (1390)، هایکو شعر ژاپنی از آغاز تا امروز، تهران: چشمه.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1342)، «کهنه‌ترین نمونۀ شعر فارسی»، مجلۀ آرش، شمارة 6، صص: 28 -18.
ــــــــــــــ (1378)، هزارۀ دوم آهوی کوهی، تهران: سخن.
صفوی، کورش (1378)، «شعر و نظام‌های انگیختۀ زبانی»، نشریۀ آزما، خرداد و تیر، شمارۀ 3، صص: 26 -22.
عرب‌نیا، فریبا (1385)، ماه عاشق (مجموعه شعر)، تهران: فرگان.
علی‌پور، هرمز (1350)، «کارگاه شعر»، مجله هفتگی فردوسی، شمارة 1093، ص 27.
فلکی، محمود (1369)، زمزمه‌های گم، آلمان: نوید.
ــــــــــــــ (1378)، سلوک شعر، تهران: محیط.
فولادی، علی‌رضا (1393)، بوطیقای سه‌گانی، تارنمای شخصی، (آخرین بازنگری 26 اردیبهشت 1393)، <http://segani.blogfa.com>
قهرمانی، رضا (1393)، اکبر اکسیر شاعر طنزپرداز. (آخرین بازنگری 15مهر 1393)، <http://jomalatziba.blogfa.com/cat-62.aspx>
کافی، غلامرضا (1393)، دریچه هایکو و چاردری طرح [نقد و نظر و مباحث تئوریک]. (آخرین بازنگری 10 شهریور 1393). <http://sarapoem.persiangig.com/link7/kafihayko.htm>
کسرایی، سیاوش (1384)، سنگ و شبنم، تهران: نادر.
میرافضلی، سیدعلی (1392)، به همین کوتاهی (مجموعه مقاله، نقد و گفت‌وگو)، کرمان: نون.
نوذری، سیروس (1388)، کوته‌سرایی (سیری در شعر کوتاه معاصر)، تهران: ققنوس.
ــــــــــــــ (1390)، هایکونویسی (سیری در هایکو و هایکوی ایرانی)، تهران: نگاه.
ـــــــــــــ (1393)، «شعر کوتاه دستور شعر امروز»، [مصاحبه با رضا شمسی]، هفته‌نامۀ استقامت (نسخۀ آزمایشی). < http://www.esteghamatnews.ir/2021>
نوری‌علا، اسماعیل (1350)، «کارگاه شعر»، مجلة هفتگی فردوسی، شمارة 1083، صص 28- 26.
نیما، یوشیج (علی اسفندیاری) (1388)، مجموعة کامل اشعار نیما یوشیج، گردآوری و تدوین: سیروس طاهباز، تهران: نگاه.
وحیدیان‌کامیار، تقی (1385)، «آیا در شعر فارسی قالب «مفرد» هست؟»،  مجلة ادبیات فارسی (دانشگاه آزاد اسلامی مشهد)، شمارة 10، صص: 54-40.