نظم و کارکرد گفتمان فلسفه ستیزانۀ خاقانی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان

چکیده

ادبیات در مقام رسانه، حاوی قدرتی غیرمستقیم و هژمونیک است. این ویژگی در همۀ انواع ادبی ملل وجود دارد. منتهی شدت و ضعف تأثیرگذاری به اقتضای عواملی همچون دوره، موضوع و ژانر متفاوت است. یکی از موضوعاتی که در اشعار اغلب شاعران کلاسیک فارسی نمود یافته و تأثیر بسزایی بر مخاطبان، و بر جریان فکری ایرانیان گذاشته‌است، بحث‌های کلامی مبنی بر عقل‌ستیزی به صورت خاص و فلسفه­گریزی یا فلسفه‌ستیزی در معنای عام آن است. از میان اشعار شاعران کلاسیک فارسی یکی از قصاید خاقانی با مطلعِ «چشم بر پردۀ امل منهید/ جرم بر کردۀ ازل منهید» در فلسفه‌ستیزی جایگاه ویژه‌ای دارد. در این نوشتار پس از معرفی نظم گفتمانی قصیده مذکور، هژمونی برآمده از آن نظم گفتمانی، در دو سطح «دلالت­های معنایی» و «جنبۀ فنی رسانه» در درک شیوه‌های اعمال قدرت هژمونیک و درنهایت آسیب‌شناسی آنها بررسی شده‌است. اساس تبیین نظم گفتمانی و هژمونی برآمده از دلالت­های سطح معنایی، برخی از مفاهیم نظریۀ تحلیل گفتمان انتقادی «لاکلاو» و «موفه»، و مبنای بررسی کارکرد هژمونیک شعر در سطحِ فنی رسانه، سخنان «جان ب. تامپسون» است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Order ad Function in Khāqāni’s Anti-Philosophical Discourse

نویسنده [English]

  • پارسا یعقوبی جنبه سرایی
چکیده [English]

Literature as a medium possesses an indirect hegemonic power whose effect might be different from one genre to another. Theological debates in their anti-philosophical forms of Persian poetry have been among the influential areas, both on the readers of the texts and the intellectual processes of all Iranians. One of Khāqāni’s odes with this opening line
چشم بر پردۀ امل منهید/ جرم بر کردۀ ازل منهید has an outstanding place in this regards. This article, after introducing the discursive order of this ode, will study its hegemony at two levels of “semantic signification” and “artistic effect” in order to reveal the poem’s ways of applying the hegemonic power. The determination of discursive order and its hegemony is based on the critical discourse analysis of Laclau and mouffe, while the base for studying the hegemonic character of the poem is related to the ideas of J. B. Thompson

کلیدواژه‌ها [English]

  • : poetical medium
  • Khāqāni’s Odes
  • anti-philosophy
  • discursive order
  • hegemony