تناوب‌های «آغازی/ سببی» و «معلوم/ مجهول» در فارسی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

چکیده

در زبان فارسی تناوبِ «آغازی/سببی» هم به­صورت واژگانی وجود دارد و هم اشتقاقی، و تناوب «معلوم/ مجهول» صرفاً اشقاقی (نحوی) است. در این مقاله با ارائۀ ملاک­هایی نشان داده­ایم که تقریباً همواره راهی برای تمیز آنها وجود دارد. این ملاک­ها عبارت‌اند از: 1- جمله­های مجهول را به دلیل کنشگر مستتر نمی­توان با قید «خودبه­خود» به کار برد، اما جمله‌های آغازی با این قید به­کار می­روند؛ 2- جمله­های مجهول را بخاطر وجود کنشگر می‌توان با قید «عمداً» به­کار برد، اما جمله­های آغازی با این قید به­کار نمی­روند؛ 3- گاه ساخت­های آغازی را می­توان با عبارت کنادیِ «توسط...» یا قید «عمداً» به­کاربرد. افعال آغازی گرچه فاقد کنشگرند، گاه دارای مؤلفۀ معناییِ مستترِ سبب نیز هستند. در چنین شرایطی اگر با تغییر فاعل، همچنان بتوان از گروه حرف‌اضافه‌ای «توسط...» یا قید «عمداً» استفاده کرد، آن جمله، مجهول است؛ 4- اگر بتوان «شدن» را بدون تغییر معنای جمله، مبدل به «بودن/ استن» کرد، آن جمله قطعاً مجهول نیست بلکه آغازی است، و اگر نتوان چنین تغییری را صورت داد، آن جمله قطعاً مجهول است.

کلیدواژه‌ها