تشبیه تمثیل و استعارۀ تمثیلیه در کتب بلاغی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم

چکیده

یکی از موضوعات اصلی بلاغت، استعاره است؛ مبحثی که همیشه ذهن بلاغیون را به خود معطوف کرده و محققان این حوزه به پژوهش در جوانب آن پرداخته­اند. این روند در روزگار ما  پویاتر شده و پژوهشگران از چشم­اندازهای متفاوتی بدان توجه کرده­اند. پژوهش در جوانب استعاره نشان می­دهد محققان اضلاع آن را گاه با دیگر مباحث بلاغی در هم آمیخته­اند و  گروهی نیز بی‌توجه به موضوع، نظر دیگران را تکرار کرده‌اند. ازجمله مباحثی که در این حوزه با دیگر موضوعات درآمیخته، استعارۀ تمثیلیه است. در بسیاری از کتب بلاغی این مبحث را با تشبیه تمثیل آمیخته و حتی یکی دانسته­اند. در این پژوهش ضمن تبیین تمثیل، تشبیه تمثیل و استعارۀ تمثیلیه، به نقد، بررسی و تحلیل این دو موضوع در کتب بلاغی پرداخته­ایم و نشان داده­ایم که هرچند این دو حوزه ممکن است در مؤلفه­هایی با هم اشتراک داشته باشند، برخلاف تصور برخی از پژوهشگران بلاغی، این دو قلمرو کاملاً از یکدیگر مجزا هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Allegorical Simile and Allegorical Metaphor in Books of Rhetoric

نویسنده [English]

  • a a
چکیده [English]

Metaphor is one of the major topics of Rhetoric which has been a subject of permanent research. In our days conducting researches on metaphor is even more developed: some combine metaphorical and rhetorical dimensions, and some others do nothing but to repeat the already discussed ideas. One of the known combinations is allegorical metaphor which, in many cases, is wrongly taken for allegorical simile. This article through distinguishing between allegory, allegorical simile and allegorical metaphor, examines the different aspects of them in rhetorical books and finally proves that although they have some features in common, in essence they are distinct from one another.

کلیدواژه‌ها [English]

  • analysis and examination
  • allegorical simile
  • allegorical metaphor
  • books of rhetoric
ابن‌الأثیر، نصرالله‌بن محمد (1420)، المثل ‌السائر فی أدب ‌الکاتب و الشاعر، المحقق: محمد محی‌الدین عبد الحمید، بیروت: المکتبة العصریة للطباعة والنشر.
ابن‌اثیر، نصرالله بن محمد (بی­تا) المثل السائر فی ادب الکاتب و الشاعر، قدم له و حققه و علق علیه احمد الحوفی و بدوی طبانه، قاهره: دارنهضه.
ابن‌رشیق [أبوعلى الحسن‌بن رشیق القیروانی] (1955)، العمده فی محاسن ‌الشعر و آدابه، محقق: محمد محیی‌الدین عبدالحمید، مصر: المکتبه التجاریه الکبری.
ابن‌قتیبة، ابومحمد عبدالله بن مسلم (۱۹۷3)، تأویل مشکل القرآن، شرحه و نشر: احمد صقر. بیجا.
ابوزید، نصرحامد (۱۳۹۴)، متن، قدرت، حقیقت، ترجمة احسان موسوی خلخالی، تهران: نیلوفر.
پورنامداریان، تقى (1375)، رمز و داستا‌ن‌هاى رمزى در ادب فارسى، تهران: علمى و فرهنگى.
تفتازانی، سعدالدین مسعودبن عمربن عبداللّه (۱۳۷۵)، مختصرالمعانی، شرح فارسی (کرانه‌ها)، ج 3، حسن عرفان، قم: هجرت.
تقوی، نصرالله (1363)، هنجار گفتار، اصفهان: فرهنگسرای اصفهان.
جرجانى، عبدالقاهر (1374)، اسرارالبلاغه، ترجمة دکتر جلیل تجلیل، تهران: دانشگاه تهران.
جاحظ، ابوعثمان عمر بن بحر (۱۹۲۳)، البیان و التبیین، محققه و شارحه حسن السندویی، مصر: دارالمکتبه التجاریه.
خطیب قزوینی، محمدبن عبدالرحیم (1420)، الایضاح فی علوم‌البلاغه: المعانی، البیان، البدیع، ج 1، مراجعه: دکتور محمد السعدی فرهود، تعلیق و تحقیق: دکتور محمد عبدالنعم خفاجی و دکتور عبدالعزیز شرف، قاهره و بیروت: دارالکتاب المصری و دارالکتاب اللبنانی.
ــــــــــــــ (بی‌تا)، تلخیص المفتاح، شرح و ترجمه زین­الدین (جعفر) زاهدی، مشهد: دانشگاه مشهد.
رجائی، محمدخلیل (1392)، معالم‌البلاغه، در علم معانی، بیان، بدیع، شیراز: دانشگاه شیراز.
زمخشری، جارالله (1419)، أساس ‌البلاغه، تحقیق: محمد باسل عیون السود، بیروت: دارالکتب العلمیه.
سعدی، مصلح‌ بن عبدالله (1385)، گلستان، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: مروی.
سکاکی خوارزمی، سراج­‏­الدین، ابو­­یعقوب یوسف (1987)، مفتاح العلوم، نعیم زرزور، بیروت: دارالکتاب العلمیه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1372)، صور خیال در شعر فارسى، تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس (۱۳۷۹)، بیان، تهران: فردوس.
ــــــــــــــ (۱۳۹۰) بیان، ویراست چهارم، تهران: میترا.
صالح مازندرانی، محمدهادی ‌بن محمد (1376)، انوار البلاغه، به کوشش محمدعلی غلامی­نژاد،  تهران: مرکز فرهنگی نشر قبله.
عسگری، ابو­­هلال حسن بن عبدالله بن سهل (1372)، معیار البلاغْه، مقدمه‏اى در مباحث علوم بلاغت به انضمام ترجمة کتاب صناعتین ترجمة محمد جواد نصیرى، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فندرسکی، میرزا ابوطالب (1381)، رساله بیان بدیع، تحشیه سیده مریم روضاتیان، اصفهان: دفتر تبلیغات اسلامی.
ناشر، عبدالحسین (حسّام العلماء آق اولی) (1315)، دُرر ‌الادب، انتشارات الهجره.
نصرالله منشی، ابوالمعالی (۱۳۷۳)، کلیله و دمنه، تصحیح مجتبی مینوی طهرانی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
نورگارد، نینا؛ بوسه، بئاتریکس و مونتوریو، روسیو (1394)، فرهنگ سبک­شناسی، ترجمة احمد رضایی و مسعود فرهمند، تهران: مروارید.
همایى، جلال­الدین (1374)، معانى و بیان، به کوشش ماهدخت بانو همایى، تهران: هما.